Julian Machlejd, założyciel Gimnazjum im. Mikołaja Reja, był pedagogiem, duchownym ewangelickim i przedsiębiorcą. Pochodził z rodziny o niezwykle barwnej historii.
Szkockie korzenie
Korzenie rodu Machlejdów sięgają wiele wieków wstecz aż na wyspę Skye w celtyckiej Szkocji. Nazwisko
Machlejd jest bowiem spolszczoną wersją nazwy szkockiego klanu MacLeod, która znaczy „syn Leoda”. Istnieją dwie gałęzie klanu : MacLeods of Harris i Dunvegan oraz MacLeod Lewisa Raasay. Rodowym gniazdem klanu był zamek Brochel na wyspie Raasay, pomiędzy wschodnim wybrzeżem Szkocji a zachodnią częścią wyspy Skye. Motto klanu brzmi „Hold Fast”, ich roślinną odznaką jest jałowiec, krata MacLeodów jest natomiast koloru czarno-czerwono-żółtego. MacLeodowie byli wśród szkockich klanów jedną z najsilniejszych rodzin.
Ian MacLeod (1634–1694), należący do dziesiątego pokolenia rodziny, opuścił Szkocję, przybył do Niemiec i osiadł pod Ludwigsburgiem. Trzy pokolenia MacLeodów uprawiało tam winorośl. W 1821 r. pradziadek Juliana, Samuel, przybył do Warszawy. MacLeodowie zmienili tu nazwisko na Machlejd – zgodnie z rodzinną tradycją (wcześniej we Francji byli Maclotami, a w Niemczech von Leodami).
Julian Machlejd (Juliusz Marcin Edward Machlejd) urodził się 22 listopada 1866 r. w Warszawie. Wczesne lata jego życia przypadły na lata zaborów. Naukę rozpoczął w IV Gimnazjum w Warszawie, z którego został wydalony za organizowanie kółek patriotyczno-oświatowych, kontynuował w II Gimnazjum, maturę jednak zdał w gimnazjum w Petersburgu w 1888 r. Potem podjął studia teologiczne na uniwersytecie w Dorpacie, pogłębił je w Krakowie, Lipsku, Jenie i Berlinie.
Po otrzymaniu święceń kapłańskich przez krótki czas był wikariuszem parafii ewangelicko-augsburskiej w
Nowym Dworze Mazowieckim później w Warszawie. Zasłynął jako wybitny teolog i kaznodzieja, autor podręcznika historii Kościoła. W końcu w latach 1899–1909 pełnił urząd pastora parafii Świętej Trójcy w Warszawie. Jego kazań słuchali tu ludzie różnych wyznań, choć była to parafia ewangelicko-augsburska. Niektóre z tych kazań zostały opublikowane w zbiorze „Mowy i modlitwy”.
Zaskakujące różnorodne były zainteresowania i pasje przyszłego dyrektora Gimnazjum im. M. Reja. W browarze w Ciechanowie, który założył jego ojciec, Karol, Julian Machlejd doprowadził do uruchomienia produkcji popularnego bezalkoholowego napoju słodowego, który nazwano „Krzepiakiem Machlejda”. Był także inicjatorem stworzenia nowego znaku graficznego zakładu ciechanowskiego. Stworzył jego motto „W jedności siła”. Zajmował się również uprawą roślin i ogrodnictwem. Dzięki małżeństwu z Krystyną z Urlichów został współwłaścicielem Zakładów Ogrodniczych Ulrichów. W 1905 r. założył w Warszawie kilka jadłodajni dla ubogich pod nazwą „Posiłek”. W latach 1931–1932 finansował badania nad polskim silnikiem odrzutowym, jednak jego udany prototyp nigdy nie trafił do szerszej produkcji.
Julian Machlejd zmarł 15 listopada 1936 r. w Konstancinie i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.
Julian Machlejd zmarł 15 listopada 1936 r. w Konstancinie i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.
Szkoła Mikołaja Reja
W 1901 r. Julian Machlejd wraz z Kolegium Kościelnym Zboru Ewangelicko-Augsburskiego podjął starania, by utworzyć prywatną męską szkołę średnią. Przyczyniło się do tego wprowadzenie przez władze rosyjskie języka polskiego jako wykładowego oraz strajki i bojkoty szkół rządowych. Po wstępnym zaakceptowaniu projektu szkoły przez Kolegium Zboru Machlejd musiał wyruszyć do Petersburga, aby tam zająć się wszystkimi niezbędnymi formalnościami. Dokumenty potwierdzające zezwolenie na utworzenie szkoły zostało uprawomocnione 4 czerwca 1906 r., a na zebraniu organizacyjnym została podjęta decyzja, że dyrektorem szkoły zostanie Julian Machlejd. Wtedy też został zatwierdzony projekt pieczęci szkoły wraz z monogramem SMR, będącym skrótem od nazwy „Szkoła Mikołaja Reja”. Wybór tego polskiego poety renesansowego na patrona szkoły został dokonany rok wcześniej i był związany z obchodami czterechsetlecia urodzin pisarza.
Początkowo budynek gimnazjum mieścił się przy ulicy Kaliksta 8 (obecnie Śniadeckich),
jednak ze względu na wielkie zainteresowanie programem nauczania i liczbę kandydatów do szkoły w 1907 r. przeniesiono ją do wynajętego budynku należącego do Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy dzisiejszej ulicy J. Pankiewicza. Ostatecznie pięć lat później Zbór Ewangelicko-Augsburski oddał szkole świeżo przebudowany gmach mieszczący się przy placu Małachowskiego 1.
Jako dyrektor Julian Machlejd musiał stawić czoła wielu wyzwaniom. Gdy w 1907 r. wzmogły się represje wobec polskiego szkolnictwa, postanowił zmniejszyć liczbę godzin
przedmiotów takich jak rysunek, chemia lub przyroda, aby nie redukować lekcji języka polskiego. W czasie I wojny światowej stanowczo sprzeciwił się germanizacji szkoły, do czego dążyły władze niemieckie, oraz ingerencji w jej sprawy.
Julian Machlejd piastował urząd dyrektora Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Reja przez ponad dziesięć lat. Zasłynął jako człowiek niezwykle zorganizowany i stanowczy. Cieszył się ogromnym szacunkiem i autorytetem.
Bibliografia:
Macte animo. W stulecie XI Liceum imienia Mikołaja Reja w Warszawie, Warszawa 2006
S. Konarski, M. Ornowski, Szkoła im. Mikołaja Reja w Warszawie, Warszawa 1993
M. Dobrowolski, Szkoci w Warszawie – historia rodziny Machlejdów, https://www.pb.pl/szkoci-w-warszawie-historia-rodziny-machlejdow-786555 (dostęp: 16.06.2018).
RejMedialni 